Gradska vijećnica Sarajevo
Gradska vijećnica Sarajevo nalazi se unutar ambijentalne cjeline Baščaršije, u istorijskom jezgru Sarajeva nastalom u osmanskom periodu, u općini Stari Grad, u Sarajevu, BiH. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 11. septembra 2006. godine, donijela je odluku da se zgrada Vijećnice, proglasi za nacionalni spomenik BiH.[1] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo, Tina Wik.
Izgradnja gradske vijećnice se zagovarala i planirala još 1880. godine, i krajem 1890, izrada idejnog projekta je povjerena Karlu Paržiku, arhitekti angažovanom pri Zemaljskoj vladi Bosne i Hercegovine. Projekat nije prihvaćen i novi je započeo Aleksander Vittek, koji je u međuvremenu umro. Arhitekt Ćiril Iveković razradio je detaljne nacrte za Vijećnicu u vrijeme izvođenja radova.
Izvedbeni projekat pokazuje, međutim, dominantan uticaj islamske umjetnosti iz Egipta i Španije. Razlog za ovakvo stilsko opredjeljenje tumači se zbog posebne pažnje vlade prema i oživljavanju arapskog stila.
O “izboru stila” za pojedine građevine u Bosni i Hercegovini nisu odlučivali samo estetski i teoretski stavovi projektanata nego su na to uticala i odobrenja (ili neodobrenja) Zajedničkog ministarstva finansija kojem su svi idejni projekti dostavljani na uvid i saglasnost.[2] Zbog toga se pojava uticaja maurske i egipatske arhitekture u Bosni i Hercegovini može posmatrati ne samo kao paralelna pojava u odnosu na istovjetne uticaje u bečkoj istoricističkoj arhitekturi u XIX stoljeću, nego i kao odraz uticaja nove uprave koja je izborom određenog stila nastojala simbolizirati izvjesne političke ideje (o pretpostavljanom oživljavanju i kontinuitetu kulture dijela domaćeg stanovništva).
U Vijećnici je, 1908. godine, svečano postavljena bista cara Franje Josipa, djelo Frangeša Mihanovića, u godini aneksije kada je Bosna i Hercegovina postala ravnopravnim članom austrougarske monarhije
U svojoj 110-godišnjoj istoriji, objekat je mijenjao svoje namjene: počev od dana svečanog otvorenja, 20. aprila 1896. godine, korišten je kao Gradska vijećnica, zatim kao Gradska sudnica, a u periodu 1910-1911., bio je sjedište Bosanskog parlamenta (Sabora). Prema nekim podacima bio je i privremeno i kratkotrajno sjedište Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, a od 1948. do 1992. u njemu je bila smještena Narodna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine.
Objekat Vijećnice je pogođen mnoštvom teških i zapaljivih projektila u noći 25/26. avgusta 1992. godine, spaljen i usljed gorenja porušen, nastale su neprocjenjive štete na fizičkoj strukturi objekta i samom knjižnom fondu.
Nestalo je Odjeljenje za rijetke knjige i rukopise, koje je prikupljalo građu najviše spomeničke kategorije: inkunabule, stare rukopisne knjige pisane bosanskom ćirilicom, zbirku orijentalnih rukopisa sa oko 400 kodeksa i 700 pojedinačnih dokumenata, rukopise domaćih autora na orijentalnim jezicima, izdanje stranih štamparija. Tu se čuvao bogato ukrašen rukopis Kur'ana, te štampane knjige, Četverojevanđelje iz Mrkšine crkve (1562. god.) i Cvjetni triod iz Skadra ( 1563. god.), više knjiga iz štamparije Božidara Vukovića u Mlecima (16. vijek) i mnogi drugi dragocjeni eksponati. Odjeljenje je posjedovalo i cijele zbirke dokumenata: fermana, berata i brojne druge raritetne građe; više od 7000 rukopisa rijetkih knjiga i 3000 rariteta. Štete koje su nastupile na fondu ovog odjeljenja su neprocjenjive.
Nestali su notni zapisi muzičke zbirke i grafička zbirka, u sklopu koje je čuvana velika kolekcija starih razglednica, fotografija i portreta. Sačuvana je samo kartografska zbirka, ali je i ona pretrpjela znatna oštećenja. U velikoj mjeri stradale su i biblioteke nacionalnih kulturno-prosvjetnih društava »Prosvjete«, »Napretka« i »Gajreta« , koje su se od 1949. godine nalazile u sastavu ove biblioteke. Izgubljen je i najveći dio fonda naučnih radova, magistarskih i doktorskih disertacija, kao i fond stranih publikacija, strane periodike, i drugi fondovi koji su služili za obavljanje univerzitetske nastave i naučnih istraživanja.
Razaranjem knjižnog i naučnog fonda su ugašene i funkcije Vijećnice kao objekta centralne naučne biblioteke BiH.
Nakon što je obnovljena, Vijećnica je ponovo otvorena 9. maja 2014. godine.
Osnova objekta je gotovo pravilni jednakostranični trougao, sa dužinom južne i sjeveroistočne fasade 56 m, a sjeverozapadne 52 m. Objekat ima suteren, prizemlje, mezanin i dva sprata. U uglovima trougla su ugaone kule oblika prizme.
Reprezentativnosti objekta u velikoj mjeri doprinose i daju obol stilske odlike plastične i slikane dekoracije. Skulpturalno – slikani elementi enterijera i eksterijera, kao i zidne dekoracije, riješeni su u duhu istoricizma, odnosno u pseudomaurskom maniru i predstavljaju vrhunske realizacije pomenutog izraza u Bosni i Hercegovini.
Način dekorisanja fasade objekta ispoljava stilske elemente preuzete iz mamelučkog perioda u Kairu (1250-1517). Ovi elementi su prisutni u stilizaciji potkovičastih lukova, tranzena, na tordiranim polustupovima ugaonih tornjeva, na završnom krovnom vijencu i drugdje. Iz epohe Fatimida, sa prostora Magreba, preuzeti su neki elementi umjetničkog oblikovanja plastike i slikane dekoracije. Prije svega, to je polihromija fasade sa alterniranim prugama crveno-žute boje, zatim upotreba stalaktitne plastike, ornamentiranje reljefnom keramikom i slično.
Djelimično su iz fatimidskog perioda preuzeta rješenja balkona, način upotrebe raznobojnih vitraža kao i način oslikavanja ravnih tavanica. Po uzoru na hispano-arapski mudehar stil izveden je plastični i bojeni dekor u enterijeru, sa najraskošnijim partijama u potkupolnim dijelovima hola, gdje se nalaze stalaktitne i površine u vidu “saće”, i ukrašene su polihromnom ornamentikom i pozlatom. Refleksije ovog stila prisutne su i na vanjskoj fasadi.
Arabeskna i maureskna ornamentika je naslikana na kupolastim svodovima i na arkadnim lukovima u hodnicima prvog sprata, na stropovima lođe na spratu, na zidnim površinama iznad podesta glavnog stepeništa, te na ravnim tavanicama reprezentativnih dvorana Vijećnice. Ispod ostakljenog svoda kupole, iznad centralnog hola, izveden je vitraž od arabesknih zvjezdolikih motiva, povezanih u takozvanu beskonačnu ornamentiku, karakterističnu za široke prostore islamske umjetnosti. Iznad podesta glavnog stepeništa smješten je drugi vitraž od raznobojnog stakla intenzivnog kolorita, geometrijskih formi arabesknih motiva, koji ispunjavaju biforu i rozetu iznad njega.
- Alija Bejtić -Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva 1973. godine
- Nedžad Kurto - Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo.
- Nedžad Kurto, Pseudomaurski slog, Arhitektura Bosne i Hercegovine – Razvoj bosanskog stila,Sarajevo, 1998.
- Ibrahim Krzović - Arhitektura secesije u Bosni i Hercegovini, Kulturno naslijeđe, Sarajevo
- ↑ „Gradska vijećnica u Sarajevu”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 9. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Borislav Spasojević: Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu-”. RABIC Sarajevo, 1999. Pristupljeno 9. 2. 2017.
